In december 2013 heeft de Tweede Kamer besloten een parlementaire enquête te houden naar de aanbesteding rondom de HSL van begin deze eeuw. Op 18 mei 2015 zijn de openbare verhoren gestart waarbij ongeveer veertig getuigen onder ede worden verhoord.
Achtergrond
De HSL moest een snelle treinverbinding realiseren tussen de grote steden van Duitsland, België, Frankrijk en Nederland. In 1996 werd een start gemaakt met de plannen voor een HSL-Zuid lijn tussen Nederland en België. Eind vorige eeuw komt de NS middels een onderhandse aanbesteding met het plan ‘Intercity Max’, wat direct een totaal plan voor de komende 30 jaar zou omvatten. Dit plan wordt door toenmalig verkeersminister Netelenbos (PvdA) van tafel geveegd. Wat volgt is een bod van Netelenbos aan de NS om voor 100 miljoen per jaar de HSL te exploiteren. Dit bod wordt, dit maal door de NS, niet geaccepteerd. Beide afwijzingen waren onder andere het gevolg van een slechte verhoudingen tussen de minister en de NS. Om een openbare aanbesteding te voorkomen, wordt de ‘Oranjecombinatie’ van NS, Schiphol en KLM bedacht die een bod van 100 miljoen euro voor 15 jaar uitbrengen. Het kabinet is echter zo verdeeld dat toenmalig premier Kok uiteindelijk de knoop doorhakt en besluit openbaar te gaan aanbesteden.
Om er zeker van te zijn dat de NS de aanbesteding zou binnen halen, brengen zij een bod uit van 178 miljoen euro met in het achterhoofd de gedachten dit na de gunning nog naar beneden te kunnen onderhandelen. Dit lukt uiteindelijk tot een bedrag van 148 miljoen. Door het (te) hoge bod van de NS bleef er echter te weinig geld over om goede treinen aan te schaffen en werd er gekozen voor de goedkope en onervaren treinbouwer AnsaldoBreda. Dit had als gevolg dat de Fyra treinen niet alleen ruim vijf jaar te laat werden geleverd, maar ook na nog geen veertig dagen van het spoor werden gehaald vanwege het slecht functioneren.
Politieke spel
De perikelen die ten tijde van de aanbesteding speelden, komen tijdens de verhoren pijnlijk aan het licht. Eén van de punten waaruit blijkt dat het kabinet verdeeld was over de kwestie is een brief van Netelenbos waarin zij liet weten geen verantwoordelijkheid te willen dragen voor de openbare aanbesteding. In plaats van een openbare aanbesteding, waar het kabinet op aanstuurde uit vrees voor Brussel, wilde zij de HSL onderhands gunnen aan de ‘Oranjecombinatie’. Tijdens de verhoren door de parlementaire enquêtecommissie blijkt nu dat deze brief op aanraden van Secretaris-Generaal Geelhoed door Kok te zijn verscheurd. Dit om eventuele juridische procedures te voorkomen.
De enquêtecommissie moet uiteindelijk in het eindrapport antwoord geven op de onderzoeksvragen en haar inzichten delen over de ontwikkelingen die ertoe hebben geleid dat de HSL-Zuid niet in de beoogde vorm tot stand is gekomen. In hun boek, ‘De Ontsporing, het fiasco Fyra’, schrijven de auteurs, Marcel van Silfhout en Andries van den Berg, het volgende: “Door onderlinge misverstanden is een voor Nederland fundamenteel verkeerde wissel genomen. Was het Intercity Max-plan aanvaard, of hadden de twee partijen elkaar alsnog gevonden door normaal in gesprek te gaan over een net concessiebedrag voor de HSL-Zuid, dan had dat een succesverhaal kunnen opleveren in plaats van een megaontsporing.”
Bron: